استومی چیست؟

استومی نام یک جراحی است که در آن یک سوراخ به نام استوما روی پوست ایجاد می شود، که می‌تواند هم دائمی و هم موقت باشد. استوما مسیری است که یک اندام داخلی به سمت خارج از شکم و روی پوست باز می شود.

انواع استومی

کلوستومی در روده بزرگ ایجاد می شود و ایلئوستومی در روده کوچک ایجاد می شود. هر دو این اعمال به خروج گاز و مواد جامد دفعی از روده بدون نیاز به رکتوم از بدن کمک می کنند، که هر دو آنها معمولا تا مدتی که نیاز به ترمیم روده است موقت هستند ولی در مواردی ممکن است دائمی نیز گذاشته شوند.

اورئوستومی در روی شکم ایجاد می شود و کمک می کند ادرار بدون خروج از مثانه،از بدن خارج شود و معمولا به صورت دائمی است.

کلوستومی

کولوستومی عملی است که در آن سوراخی برای کولون یا روده بزرگ از طریق شکم ایجاد می کند،که موقت یا دائمی می باشد. معمولاً بعد از جراحی روده یا جراحت انجام می شود. بیشتر کولوستومی‌های دائمی «کلوستومی های انتهایی» هستند، در حالی که بسیاری از کولوستومی های موقت، کناره‌ی روده بزرگ را به سمت دهانه‌ای در شکم ایجاد می کنند.

در کولوستومی دایمی، انتهای کولون وارد دیواره شکم می شود، سپس لبه های روده بزرگ به پوست دیواره شکم دوخته می شود تا سوراخی به نام استوما ایجاد شود. مدفوع از استوما به یک کیسه متصل به شکم تخلیه می شود.

در کولوستومی موقت، یک سوراخ در کنار روده بزرگ ایجاد و به دیواره شکم بخیه می شود. بعداً با جدا کردن کولون از دیواره شکم و بستن سوراخ ها برای برقراری مجدد جریان مدفوع از طریق روده بزرگ، این مشکل را برطرف می کنند.

به چه علت بیمار نیاز به انجام کلوستومی دارد؟

جراحی کولوستومی ممکن است برای درمان چندین بیماری و شرایط مختلف مورد نیاز باشد که شامل:

نقص مادرزادی، مانند مسدود یا نبود دهانه مقعد، که به آن مقعد سوراخ نشده می گویند، عفونت جدی مانند دیورتیکولیت، بیماری التهابی روده، آسیب به روده بزرگ یا راست روده، انسداد جزئی یا کامل روده، سرطان رکتوم یا کولون، زخم یا فیستول در پرینه( فیستول یک ارتباط غیر طبیعی بین قسمت های داخلی بدن یا بین یک اندام داخلی و پوست است.)

پزشکان با توجه به علت و نوع بیماری فرد روش کوتاه مدت یا دائمی انتخاب می کنند. به عنوان مثال، برخی از عفونت ها یا آسیب ها نیاز به استراحت موقتی به روده دارند و سپس دوباره آن را وصل می کنند. کولوستومی دائمی معمولا برای یک مشکل جدی تر یا غیرقابل درمان، مانند سرطانی که نیاز به برداشتن رکتوم دارد، مورد نیاز باشد.

نحوه عملکرد دستگاه گوارش در کلوستومی

کولوستومی نحوه عملکرد دستگاه گوارش شما را تغییر نمی دهد. به طور معمول، پس از جویدن و قورت دادن غذا، از طریق مری، غذا وارد معده می شود. از آنجا به روده کوچک شما و سپس به روده بزرگ یا کولون شما می رود. ساعت ها یا روزها بعد، باقیمانده غیرقابل هضم از محل ذخیره رکتوم از طریق مقعد به عنوان مدفوع خارج می شود.

مدفوع معمولاً در طول عبور از روده بزرگ شل و مایع باقی می ماند. در روده بزرگ آب از آن جذب می شود، بنابراین مدفوع با نزدیک شدن به راست روده سفت تر می شود.

روده بزرگ از سمت راست بدن بالا می رود(کلون صعودی) مدفوع در اینجا مایع و تا حدودی اسیدی است و حاوی آنزیم های گوارشی است. کولون عرضی از بالای شکم عبور می کند و کولون نزولی و سیگموئید از سمت چپ بدن خارج می شود. درکلون نزولی، مدفوع به تدریج آب، اسیدیته وآنزیم های کمتری دارد.

جایی که روده بزرگ دچار مشکل شده و استومی را آنجا ایجاد می کنند، تعیین کننده نوع مدفوع خروجی و ترشحات است. هرچه مدفوع آبکی باشد، محافظت از پوست شکم بعد از کولوستومی اهمیت بیشتری دارد.

انواع کولوستومی

بسته به اینکه چرا به کولوستومی نیاز است، در یکی از 4 قسمت کولون اعمل جراحی انجام می شود: صعودی، عرضی، نزولی یا سیگموئید، که هر کدام مراقبت های خاص خود را دارد.

کولوستومی عرضی

در قسمت وسط از روده بزرگ انجام، و استوما جایی در سراسر قسمت فوقانی شکم خواهد بود. این نوع جراحی معمولا موقت و برای دیورتیکولیت، بیماری التهابی روده، سرطان، انسداد، آسیب یا نقص مادرزادی انجام می شود. در کولوستومی عرضی، مدفوع قبل از رسیدن به کولون نزولی از روده بزرگ از طریق استوما خارج می شود.

استوما یک یا دو روزنه دارد. یک دهانه برای مدفوع است. دومین استومای احتمالا برای خروج مخاطی است که بخش استراحت روده بزرگ به طور معمول تولید می کند. اگر فقط یک استوما بود، این مخاط از رکتوم و مقعدعبور می کند.

کولوستومی صعودی

سمت راست شکم کلون صعودی است، به طور کلی فقط زمانی که انسداد یا بیماری شدید مانع از تخلیه مدفوع می شود، انجام می شود.

کولوستومی نزولی و سیگموییدستومی

کلوستومی نزولی در سمت چپ شکم در پایین شکم انجام می شود و سیگموییدستومی چند سانتی متر پایین تر انجام می شود و معمولا یک روزنه به سمت بیرون دارند.

خطرات انجام عمل کلوستومی چیست؟

انجام کولوستومی تغییرات بزرگی در زندگی ایجاد می کند، اما خود جراحی بدون عارضه است. تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. به صورت جراحی باز یا لاپاروسکوپی از طریق چند برش کوچک انجام شود.

مانند هرجراحی دیگری، خطرات اصلی بیهوشی مشکلات تنفسی و واکنش ضعیف به داروها هستند. کولوستومی خطرات جراحی دیگری نیز دارد که شامل:

خون ریزی، آسیب به اندام های مجاور، عفونت، باریک شدن دهانه کولوستومی، ایجاد بافت اسکار که باعث انسداد روده می شود، تحریک پوست، باز شدن زخم در اطراف استومی، ایجاد فتق در محل برش

مراقبتهای بعد از عمل کلستومی

مکیدن تکه های یخ معمولا در همان روز جراحی شروع می شود. احتمالاً روز بعد مایعات شفاف داده می شود. برخی از افراد در عرض دو روز پس از کولوستومی غذا می خورند. البته این موارد به نظر پزشک معالج و شرایط بیمار بستگی دارد.

استومای طبیعی مرطوب و صورتی یا قرمز رنگ است. هنگامی که برای اولین بار کولوستومی خود را می بینید، اغلب قرمز تیره و متورم، همراه با کبودی ظاهرمی شود که در عرض چند هفته، رنگ روشن می شود و کبودی ها ناپدید می شوند.

پانسمان یا کیسه شفافی بلافاصله پس از جراحی کولوستومی را می پوشاند، با نوعی که در خانه استفاده می شود متفاوت است. کولوستومی مدفوع را از روده بزرگ به این کیسه تخلیه می کند. مدفوع احتمالاً مایع تر از قبل از جراحی خواهد بود. قوام مدفوع همچنین به نوع کولوستومی و اینکه چه مقدار از کولون شما هنوز فعال است، بستگی دارد.

کولوستومی نیاز به بستری در بیمارستان حدود 3 روز تا یک هفته دارد. اگر کولوستومی به صورت اورژانسی انجام شده باشد، اقامت در بیمارستان را طولانی تر می کند. پرستار در مورد مراقبت از کولوستومی وکیسه کلستومی آموزش می دهد.

نکات مراقبتی دیگر از کولوستومی

پس از رفتن به خانه، استوما را هر روز به آرامی فقط با آب گرم شستشو و سپس به آرامی خشک کنید یا اجازه دهید ناحیه مورد نظر در هوا خشک شود. اگر کمی خون دیدید نگران نباشید.

اگر کولوستومی صعودی یا عرضی باشد، باید همیشه از یک کیسه باریک، سبک و قابل تخلیه استفاده کنید.در کولوستومی نزولی یا سیگموئید می توان زمان حرکت روده‌هایشان را پیش‌بینی کرد و فقط زمانی که انتظارکارکرد روده بود، کیسه کلستومی گذاشته شود.

انواع مختلفی از کیسه ها وجود دارد که قیمت آنها متفاوت است و از مواد مقاوم در برابر بو ساخته شده اند. یک قانون خوب این است که کیسه را زمانی که یک سوم پر است خالی کنید و حتماً کیسه را قبل از نشتی تعویض کنید.

گاهی اوقات رکتوم و مقعد باید با جراحی برداشته شوند و زخم خلفی باقی می ماند. در بیمارستان، از پانسمان و پد برای پوشاندن این زخم استفاده می شود، و همچنین می‌توان حمام (خیساندن در آب کم عمق و با آب گرم )استفاده کرد. از پزشک و پرستاردر مورد مراقبت از زخم ناحیه مقعد سوال کنید.

پوست اطراف استوما باید مانند سایر نقاط شکم باشد. قرار گرفتن در معرض مدفوع، به خصوص مدفوع شل، می تواند تحریک کننده باشد.

چند نکته برای محافظت از پوست:

• کیسه و دهانه کیسه اندازه مناسب پوست باشد.
• برای جلوگیری از نشتی و تحریک پوست، کیسه را مرتباً عوض کنید. در صورت عدم تعویض به موقع پوست شروع به خارش و سوزش می کند.
• کیسه را به آرامی و با دقت از پوست جداکنید.
• اگر پوست با وجود این اقدامات تحریک شود، از کرم های محافظ ( بریر) استفاده شود.

هر یک از موارد زیر را در مورد استومی خود به پزشک گزارش دهید:

• گرفتگی هایی که بیش از دو ساعت طول می کشد
• حالت تهوع یا استفراغ مداوم
• بوی بد یا غیر معمول برای بیش از یک هفته
• اندازه یا رنگ استوما تغییرکند
• استومای مسدود یا برآمده
• خونریزی از دهانه استوما
• زخم یا بریدگی دراستوما
• تحریک یا زخم های جدی پوست اطراف استوما
• مدفوع آبکی بیش از پنج ساعت

ایلئوستومی چیست؟

ایلئوستومی یک نوع استومی می باشد و سوراخی است که با جراحی ایلئوم را به دیواره شکم متصل می کند. ایلئوم پایین روده کوچک است. از طریق دهانه دیواره شکم یا استوما، قسمت تحتانی روده در جای خود بخیه می شود.این روش در صورتی انجام می شود که راست روده یا کولون به درستی کار نکند.

اگر ایلئوستومی موقتی باشد، پس از بهبودی، مجرای روده دوباره به داخل بدن متصل می شود. برای ایلئوستومی دائمی، جراح رکتوم، کولون و مقعد را برمی دارد یا دور می زند. در این صورت، کیسه ای خواهید داشت که به طور دائم مواد زائد را جمع آوری می کند.

 ایلئوستومی به چه علتی انجام می شود؟

یکی از شایع ترین دلایل ایلئوستومی بیماری التهابی روده (IBD) است. دو نوع بیماری التهابی روده عبارتند از بیماری کرون و کولیت اولسراتیو. بیماری کرون هر بخشی از دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد را درگیرو باعث التهاب پوشش داخلی با زخم‌ می شود.کولیت اولسراتیو دارای التهاب، زخم و اسکار است و روده بزرگ و رکتوم را درگیر می کند. افراد مبتلا به IBD اغلب خون و مخاط را در مدفوع، کاهش وزن، تغذیه نامناسب و درد شکم را تجربه می کنند.

سایر مشکلاتی که ممکن است به ایلئوستومی نیاز داشته باشد عبارتند از:

• سرطان رکتوم یا کولون
• یک بیماری ارثی به نام پولیپوز خانوادگی که در آن پولیپ در روده بزرگ ایجاد و منجر به سرطان شود.
• نقایص مادرزادی روده
• صدمات یا حوادثی که روده ها را درگیر می کند

روش انجام جراحی ایلئوستومی چگونه است؟

ایلئوستومی و انواع استومی دیگر در بیمارستان تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. پس از بیهوشی، جراح با استفاده از جراحی باز یا با استفاده از لاپاراسکوپی این عمل را انجام می دهد. طبق شرایط، جراح رکتوم و روده بزرگ را هم گاهی بر می دارد.

انواع مختلفی از ایلئوستومی دائمی وجود دارد، که جراح تعیین می کند کدام مناسب خواهد بود:

• ایلئوستومی استاندارد: در این نوع ایلئوستومی، که ایلئوستومی بروک نیز نامیده می‌شود، جراح با استفاده از یک برش کوچک قسمتی از روده را به سمت بیرون می چرخاند و استوما را ایجاد می کند. روی پوست شکم قسمتی از روده که سطح نرم وصورتی رنگ دارد از طریق سوراخ استوما نمایان می شود. این افراد کنترل مدفوع را ندارند.
• ایلئوستومی قاره ای یا Kock: جراح از بخشی از روده کوچک برای تشکیل یک کیسه داخلی با استومای خارجی استفاده می کند که به عنوان دریچه عمل می کند و به دیواره شکم دوخته می شوند. چند بار در روز یک لوله انعطاف پذیر را از طریق استوما به داخل کیسه قرار می گیرد و مدفوع از این طریق دفع می شود. مزایای ایلئوستومی Kock این است که کیسه خارجی وجود ندارد و می توانید زمان تخلیه را کنترل کرد.
• J-pouch : اگرجراح کل کولون و رکتوم را برداشته باشد، یک روش متفاوت، به نام روش J-pouch انجام می شود. در این روش، پزشک یک کیسه داخلی از ایلئوم ایجاد می‌کند که سپس به کانال مقعدی متصل می‌شود و این امکان را می‌دهد تا مواد زائد را از طریق معمول و بدون نیاز به استوما خارج کرد.

مراقب های ایلئوستومی چیست؟

برای جراحی انواع استومی معمولاً نیاز به حداقل سه روز، بستری در بیمارستان است که اگر ایلئوستومی در شرایط اورژانسی انجام شود، معمولا تا یک هفته بستری هم نیاز است.

مصرف آب و غذا برای مدتی محدود می شود. در روز جراحی، فقط تکه های یخ دریافت و سپس از روز دوم مایعات شفاف مجاز خواهند بود. به تدریج غذاهای جامد بیشتر می شود، زیرا روده ها با تغییرات سازگار می شوند.

در روزهای اولیه پس از جراحی، گاز روده بیش از حد است که با بهبود روده ها، کاهش می یابد. هضم چهار تا پنج وعده غذایی کوچک در روز بهتر از سه وعده غذایی بزرگتر است. پزشک معمولا توصیه می کند که برای مدتی از مصرف برخی غذاها خودداری شود.

مدیریت استفاده از کیسه استومی ، دفع و مراقبت از پوست اطراف استوما یک مهارت است که باید به مرور و حین بهبودی آن را آموخت و یاد گرفت. آنزیم های موجود در ترشحات ایلئوستومی پوست را تحریک می کنند. بنابراین ناحیه استوما باید تمیز و خشک نگه داشته شود.

خطرات عمل ایلئوستومی چیست؟

خطراتی که مختص ایلئوستومی هستند عبارتند از:

آسیب به اندام های اطراف، خونریزی داخلی، ناتوانی در جذب مواد مغذی کافی از غذا، عفونت های دستگاه ادراری،شکم یا ریه، انسداد روده به دلیل بافت اسکار، زخم هایی که باز می شوند یا مدت زیادی طول می کشد تا بهبود یابند. اگر پوست اطراف استوما تحریک شود یا مرطوب باشد، به سختی کیسه استومی نصب می شود و منجر به نشتی از اطراف کیسه شود.

برخی افراد کیسه خارجی را با کمربند در جای خود نگه می دارند. اگر کمربند را خیلی سفت باشد، منجر به زخم فشاری می شود.

اگرهیچ ترشحی از طریق استوما نیاید و بیش از چهار تا شش ساعت ادامه داشت و حالت تهوع یا گرفتگی عضلات وجود داشت، باید با پزشک تماس گرفت چون نشان دهنده خطر ابتلا به انسداد روده است.

افرادی که ایلئوستومی دارند معمولا دچار عدم تعادل الکترولیت می شوند، که زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار مواد مهم در خون خود، به ‌ویژه سدیم و پتاسیم، از حد نیاز بدن کم تر باشد. این خطر در صورت کاهش مایعات زیاد از طریق استفراغ، تعریق یا اسهال افزایش می یابد. حتما تحت نظر پزشک کمبود آب، پتاسیم و سدیم را جبران کنید.

اورئوستومی چیست؟

دستگاه ادراری طبیعی از دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجرای ادرار تشکیل شده است. ادرار در کلیه ها ساخته می شود و از طریق حالب ها به سمت مثانه حرکت می کند، سپس ادرار تا زمانی که مثانه پر شود ذخیره می شود و سپس از طریق مجرای ادرار از بدن خارج می شود. مجرای اروستومی ایجاد یک مسیر خروجی جدید برای خروج ادرار از بدن از طریق استوما و کیسه است. این نوع استومی به کلیه ها اجازه می دهد تا با کارایی بهینه خود عمل کنند.

تشکیل استوما در اورئوستومی چگونه است؟

یک بخش کوچک ازروده، معمولاً 12-14 سانتی متر، برای تشکیل مجرا استفاده می شود. روده باقیمانده برای ادامه عملکرد طبیعی دوباره وصل می شود. کلیه ها ادرار را تولید می کنند سپس ادرار از حالب ها عبور می کند. حالب ها به داخل مجرا وصل می شوند.

جراح یک طرف مجرا را می بندد و انتهای دیگر به سمت دیواره شکم بیرون می آید تا استوما را تشکیل دهد. در طول عمل، لوله‌های ظریفی به نام «استنت» از طریق حالب‌ها وارد کلیه‌ها می‌شوند تا به تخلیه ادرار تا زمان بهبودی کمک کنند. این استنت ها یا خود از بین می روند یا تقریباً 10 روز پس از جراحی برداشته می شوند. استوما معمولا روی شکم ایجاد می شود و ممکن است در سمت راست یا چپ ناف قرار گیرد.

چرا اورئوستومی ضروری است؟

دلایل مختلفی وجود دارد که ایجاد استومی در مثانه ضروری می کند که در همه آنها به دلیل نقص یا مشکل در سیستم ادراری باید مثانه برداشته شود و یا آن را دور زد. در برخی از انواع سرطان، مثانه باید برداشته شود.

نوزادان گاهی اوقات با نقص در دستگاه ادراری متولد می شوند. به عنوان مثال، در اسپینا بیفیدا، عملکرد مثانه و مجرای ادرار تحت تأثیر قرار می گیرد. در شرایطی مانند مولتیپل اسکلروزیس، فلج مغزی و آسیب نخاعی، آسیب عصبی رخ می دهد که منجر به اختلال عملکرد مثانه می شود.

مشکلات مربوط به بی اختیاری ادراری که معمولا به دلیل مشکلات زنان، فیستول ادراری (مسیری از حالب یا مثانه) یا سایر مشکلات مثانه که مانع از عملکرد صحیح عضلات مثانه و اسفنکتر می شود، از دلایل دیگر انجام اوروستومی است. شرایطی مانند سندرم مثانه دردناک یا سیستیت بینابینی نیز ممکن است اوروستومی را ضروری کند.

مراقبت ها در اورئوستومی چیست؟

در چند روز اول پس از عمل، پرستار از اوروستومی مراقبت می کند. در ابتدا استوما کمی متورم خواهد شد وچندین هفته طول می کشد تا به اندازه نهایی خود برسد. استوما مخاط (ماده سفید غلیظ) تولید می کند که به صورت “نخ های” رنگ پریده در ادرار ظاهر شود. پرستار نحوه تمیز کردن استوما و تعویض کیسه ها را نشان می دهد.

نحوه استفاده از کیسه اروستومی

انواع مختلفی از کیسه ها موجود است. کیسه اوروستومی ضد اب است و طوری طراحی شده است که روی شکم بچسبد، بنابراین می توان آن را هنگام دوش گرفتن حمام کردن هم استفاده کرد.

کیسه یوروستومی دارای ویژگی های ویژه ای از جمله دریچه غیر برگشتی برای جلوگیری ازبرگشت ادرار به داخل استوما است و به جلوگیری از عفونت های ادراری کمک می کند. همچنین یک شیر یا بند در پایین کیسه وجود دارد تا تخلیه محتویات آن در توالت آسان شود.

چه زمانی باید کیسه ام را تخلیه یا عوض کنم؟

اورستومی در طول روز به طور پکار می کند. اکثر مردم تمایل دارند صبح ها کیسه خود را عوض کنند زیرا خروجی ادرار معمولاً در این زمان در بیشترین حد خودش است. قبل از تعویض کیسه چند بار سرفه کنید زیرا این کارادراربیشتر را در کیسه خالی می کند.

اینکه هر چند وقت یکبار نیاز به تخلیه یا تعویض کیسه است در افراد مختلف متفاوت است. در طول شب، یک ظرف را به کیسه اوروستومی متصل کرد، بنابراین نیازی به بلند شدن برای تخلیه کیسه نیست. قبل از برداشتن کیسه آن را خالی کنید، سپس کیسه را در داخل کیسه زباله ببندید و در سطل زباله قرار دهید.

کلینیک پادزخم در این مقاله به بررسی انواع استومی پرداخت که شامل کولوستومی، ایلئوستومی و اورستومی می باشد همکاران ما در مقاله ی دیگری با عنوان مراقبت های استومی شما را در این زمینه راهنمایی می کنند.